در ادامه این مطالب را می بینید :
در این مطلب موضوعاتی درباره ی مجسمه سازی با گچ به شیوه قالبگیری (با گچ معمولی و گچ هنری) و فرم دهی با دست (با خمیر مجسمه سازی) می خوانید.
گچ چیست؟
گچ به صورت پودر بوده و با آب مخلوط می‌شود تا خمیری نرم به دست آید که به راحتی روی سطح کشیده می‌شود و پس از خشک شدن، سطحی صاف، یکنواخت و سفید رنگ ایجاد میکند. گچ علاوه بر زیبایی، باعث بهبود عایق حرارتی و صوتی سازه ها نیز می‌شود و یکی از متداول‌ترین روش‌ها در ساخت مجسمه است.
گچ یکی از قدیمی‌ترین مواد مورد استفاده در دنیا می‌باشد که از حرارت دادن سنگ گچ (دی‌هیدرات سولفات کلسیم) به دست می‌آید. این پودر دارای خواص فیزیکی و شیمیایی خاصی است که آن را برای مصارف مختلف مناسب می‌سازد.
از جمله مهم‌ترین خواص آن گیرش سریع (خشک شدن در مدت کوتاه پس از ترکیب با آب)، قابلیت شکل‌پذیری بالا در حالت خمیری است. همچنین خواصی چون وزن سبک، عایق بودن نسبی در برابر حرارت و صدا و ایجاد سطحی صاف و سفید پس از خشک شدن آن را کاربردی تر کرده است.
این ماده پس از خشک شدن دچار کاهش حجم بسیار کم می‌شود، به همین دلیل برای قالبگیری بسیار مناسب است. گچ در برابر رطوبت مقاوم نیست، اما در محیط‌های خشک دوام بالایی دارد.
مجسمه سازی چیست؟
شاخه‌ای از هنرهای تجسمی است که در آن هنرمند با استفاده از مواد مختلف مانند گچ، سنگ، چوب، فلز یا خمیر، اشیای سه‌بعدی خلق میکند. این هنر به‌منظور بیان احساسات، مفاهیم، زیبایی و گاهی اهداف مذهبی یا فرهنگی به کار می‌رود. مجسمه‌ها ممکن است واقع‌گرایانه یا انتزاعی باشند و در اندازه‌ها و سبک‌های گوناگون ساخته شوند.
روش‌های رایج در مجسمه‌سازی شامل تراشیدن، قالبگیری، شکل‌دهی با دست و ریخته‌گری است. مجسمه‌سازی از دوران باستان تاکنون یکی از ابزارهای مهم بیان هنری و ماندگاری فرهنگ‌ها به شمار می‌رود.
قالبگیری چیست؟
فرآیندی است که در آن از گچ برای ساخت قالب‌های دقیق و جزئی‌نگر جهت تولید اشیاء مختلف استفاده می‌شود. در این روش، ابتدا گچ را با آب مخلوط کرده و به صورت خمیر روان در قالب می‌ریزند. پس از گذشت مدتی، گچ سخت می‌شود و شکل دقیق سطح داخلی قالب را به خود می‌گیرد. این تکنیک به‌دلیل دقت بالا، هزینه‌ی کم و سادگی اجرا، در صنایع مختلف مانند مجسمه سازی با گچ، سرامیک‌سازی، دندان‌پزشکی و حتی ریخته‌گری فلزات کاربرد دارد. قالب‌ها می‌توانند بسته به نوع طراحی و مواد استفاده شده ، یک‌بار مصرف یا چند بار مصرف باشند.
در مجسمه سازی با گچ ، دو قالبگیری و فرم دهی با دست وجود دارد که بسته به نوع گچ و هدف از ساخت، انتخاب می‌شود:
۱. مجسمه‌سازی با گچ معمولی در قالب
در این روش، مجسمه سازی با گچ ساختمانی معمولی (گچ سفیدکاری) استفاده می‌شود. ابتدا گچ با آب مخلوط شده و به شکل خمیری روان درمی‌آید. سپس این خمیر به‌صورت دستی یا با استفاده از ابزار بر روی قالب اصلی یا اسکلت کار اعمال می‌شود. پس از خشک شدن، مجسمه پرداخت و صیقل داده می‌شود.
این روش برای مجسمه سازی با گچ ساده، تمرینی یا موقتی مناسب است. مزیت آن در دسترسی آسان و قیمت پایین گچ است، اما به دلیل گیرش سریع و شکنندگی بیشتر خیلی مناسب نیست.
البته می توان گچ را با افزودنی های مختلف ارتقا داد. درمورد فرمول ساخت گچ هنری این مطلب را بخوانید: فرمول پودر سنگ مصنوعی
انواع افزودنی که باعث ارتقای کیفیت گچ می شود به این صورت است:
افزودنی‌های اصلاح‌کننده‌ی بافت و روانی گچ:
- ابر روانساز : این افزودنی ها باعث روان شدن ملات گچ و صیقلی شدن سطح کار به صورت شبیه به سرامیک می شود. تا جزئیات قالب به درستی در محصول نهایی شکل بگیرد. لینک خرید روانساز
- استارچ، صمغ عربی یا سلولز: یکنواختی مخلوط گچ. کاهش اصطکاک در حین کار، پخش بهتر گچ روی سطح، افزایش زمان کار لینک خرید استارچ
- ضدکف (Defoamer): حذف حباب‌های هوا در مخلوط گچ. سطح نهایی صاف‌تر، بدون خلل و فرج، مناسب برای کارهای هنری و قالبگیری دقیق
افزودنی‌های مقاوم‌ساز (افزایش استحکام فیزیکی و مکانیکی)
- الیاف (شیشه، پلی‌پروپیلن، نایلون): جلوگیری از ترک‌خوردگی گچ پس از خشک شدن. برای افزایش مقاومت کششی، کاهش انقباض، مناسب برای مجسمه‌سازی و قطعات تزئینی بزرگ لینک خرید الیاف
- پودر سنگ (کربنات کلسیم) یا سیلیس: افزایش وزن مخصوص و سختی گچ . برای بالا رفتن دوام سطحی، کاهش شکنندگی، مناسب برای ساخت قطعات مستحکم و پایدار لینک خرید کربنات کلسیم لینک خرید سیلیس
افزودنی‌های اصلاح‌کننده‌ی زمان گیرش:
- دیرگیرکننده‌ها (مانند بوراکس یا آهک مرده): کند کردن زمان گیرش گچ. افزایش زمان کار با گچ در پروژه‌های بزرگ یا کارهای هنری ظریف لینک خرید دیرگیر
- زودگیرکننده‌ها (مانند آلوم یا سولفات‌ها): تسریع در خشک شدن گچ. مناسب برای ترمیم‌های سریع یا شرایطی که خشک شدن فوری لازم است لینک خرید زودگیر
افزودنی‌های بهبود دهنده‌ی چسبندگی و انعطاف‌پذیری:
- چسب PVA (پلی‌وینیل استات): افزایش چسبندگی گچ به سطوح مختلف (چوب، سیمان، فلز). جلوگیری از پوسته شدن یا جدا شدن گچ از سطح
- رزین‌های اکریلیک: افزایش خاصیت الاستیکی و مقاومت در برابر ضربه. مناسب برای سطوحی که ممکن است کمی حرکت یا لرزش داشته باشند
افزودنی‌های ضدآب و ضد رطوبت:
- سیلیکون مایع یا رزین‌های ضدآب: افزایش مقاومت گچ در برابر رطوبت و نفوذ آب. جلوگیری از پوسته‌شدن یا نرم‌شدن گچ در محیط‌های مرطوب، مناسب برای فضاهای نیمه‌مرطوب
افزودنی‌های سبک‌کننده:
- پرلیت (Perlite): ماده‌ای آتشفشانی و سبک است که با حفظ استحکام، وزن گچ را به‌طور مؤثری کاهش می‌دهد. لینک خرید پرلیت
- ورمیکولیت (Vermiculite): افزودنی معدنی سبک با خاصیت عایق حرارتی که باعث کاهش وزن و افزایش مقاومت در برابر حرارت می‌شود. لینک خرید ورمیکولیت
- پلی‌استایرن (EPS یا یونولیت خرد شده): دانه‌های فومی سبک که برای سبک‌سازی و عایق‌کاری در گچ کاربرد دارند.
- پودر آلومینیوم: در ترکیب با گچ باعث ایجاد حباب‌های گاز و ساختار متخلخل می‌شود که وزن نهایی را کاهش می‌دهد.
- خاک اره: افزودنی طبیعی و سبک که باعث کاهش چگالی و مصرف گچ در ساخت‌های غیرباربر می‌شود.
افزودنی‌های تزئینی:
پودر رنگ: رنگی کردن گچ برای اهداف تزئینی یا هنری. حذف نیاز به رنگ‌آمیزی پس از خشک شدن، تنوع در طراحی‌های گچی لینک خرید رنگ
میکا پولکی: افزایش مقاومت کششی و براقیت و زیبایی سطحی لینک خرید میکا
از دسته بندی افزودنی ها سایر مواد معدنی و شیمیایی برای ارتقای گچ را ببینید.
روان کننده و مقاوم کننده ، دیرگیرکننده ، الیاف مقاوم کننده ، تسریع‌کننده ، رنگ دانه ، سبک کننده
۲. مجسمه سازی با گچ هنری مخصوص قالبگیری
در این روش از گچ‌های مخصوص مجسمه‌سازی و قالبگیری استفاده می‌شود که کیفیت بالاتری نسبت به گچ معمولی دارند. این نوع گچ‌ها پس از ترکیب با آب، ملات روان، نرم‌تر و دقیق‌تری ایجاد می‌کنند که جزئیات قالب را با دقت بالاتری ثبت میکند. ابتدا یک قالب از جنس سیلیکون، لاستیک یا مواد مشابه آماده می‌شود، سپس ملات گچ قالبگیری درون آن ریخته می‌شود. پس از سفت شدن گچ، قالب جدا شده و مجسمه‌ای دقیق و مقاوم حاصل می‌شود. این روش برای تولید آثار حرفه‌ای، دقیق و قابل تکرار بسیار مناسب است.
برای خرید پودر قالبگیری آلفاپلاس با کیفیت بالا روی تصویر بزنید.
روش آماده سازی ملات مجسمه سازی با گچ قالبگیری:
برای مجسمه سازی با گچ قالبگیری آلفاپلاس نسبت اختلاط آب با گچ قالبگیری 32 درصد می باشد . یعنی در هر 100 گرم گچ 32 گرم آب اضافه می شود که البته باید زمان بیشتری را برای هم زدن آن تا رسیدن به روانی مناسب در نظر گرفت. همچنین می توانید از رنگ برای رنگی کردن و از الیاف برای مقاوم کردن آن استفاده کنید.
ریختن مخلوط در قالب و مجسمه سازی با گچ :
بعد از اینکه آب و گچ قالبگیری به خوبی با هم مخلوط شدند و یک مخلوط یکنواخت و روان به دست آمد می توانید آن را در قالب مناسب بریزید. در این زمان شما باید حباب های ایجاد شده در مخلوط را با ایجاد لرزش در قالب از بین ببرید. سعی کنید توده های موجود در مخلوط گچ را از بین ببرید و یک ترکیب یکنواخت ایجاد کنید. این کار را می توانید با تکان دادن قالب یا کوبیدن آن روی سطح انجام دهید. در حجم های بالا می توانید از صفحه ی لرزاننده استفاده کنید.
8 تا 10 دقیقه فرصت دارید تا تغییرات مورد نظر خود را روی این مخلوط انجام دهید. پس از این زمان که اصطلاحا به آن گیرش اولیه می گویند زمان کارپذیری و ایجاد تغییر در حالت مخلوط از بین می رود. بعد از 15 تا 20 دقیقه می توانید آن را از قالب جدا کنید. اثر شما قابلیت خوبی برای رنگ پذیری دارد و می توانید روی آن از رنگ های مختلف استفاده کنید.
کار با این گچ که به پودر سنگ هنری آلفاپلاس معروف است بسیار آسان است. هر پودر دستورالعمل مربوط به خود را دارد. برای استفاده از این پودر باید دقت کنید مراحل مختلف برای حباب گیری را انجام دهید تا جزییات کار شما بهتر شود. می توانید این مطلب را بخوانید: حباب گیری سنگ مصنوعی
روش های حباب گیری مجسمه سازی با گچ قالبگیری :
- استفاده از دستگاه سطح لرزش که باعث لرزش قالب و تکان خوردن می شود
- استفاده از دستگاه وکیوم که حباب را بیرون می کشد
- فرو بردن قلم مو و برس در ملات
- اسپری آب روی قالب قبل از ریختن ملات
- اضافه کردن مقدار کمی مایع ظرفشویی
- و…
۳. ساخت مجسمه با خمیر مجسمه سازی
مجسمه‌سازی با خمیر مجسمه سازی یکی از ساده‌ترین و محبوب‌ترین روش‌های مجسمه‌سازی است. این روش به خصوص برای مبتدی‌ها، هنرجویان، کودکان و حتی هنرمندان حرفه‌ای کاربرد زیادی دارد. برای ایجاد حالت خمیری با گچ که بتوان با دست آن را فرم داد باید مقدار اب را کاهش دهید. اما در این صورت ملاتی شکننده خواهید داشت که به سرعت خشک شده و اجازه کار به شما نمی دهد. به همین دلیل بهتر است به جای گچ معمولی از پودر خمیر مجسمه سازی استفاده کنید.
در این روش از یک پودر با پایه گچ ، یک خمیر مجسمه سازی می سازید. این خمیر بدون نیاز به پختن در فر یا کوره، در هوای آزاد خشک می‌شود و سفت می‌گردد. این خمیر با ترکیب پودر خمیر مجسمه سازی و آب ساخته می شود. (۱۰۰ گرم پودر و 38 گرم آب) برای خرید پودر خمیر مجسمه سازی روی تصویر زیر بزنید.
ویژگی‌های خمیر مجسمه سازی:
- خشک شدن با هوا (معمولاً بین ۲۴ تا ۷۲ ساعت بسته به ضخامت کار)
- پس از خشک شدن، سطحی سفت، سبک و قابل رنگ‌آمیزی دارد
- برای ساخت ظروف تزئینی و دکوری، گل‌های مصنوعی و … مناسب است
- می‌توان آن را سنباده زد، رنگ کرد، و حتی لاک زد برای براق شدن
- نیازی به تجهیزات خاص مانند کوره یا فر نیست
- ایمن برای استفاده کودکان (بدون حرارت)
- قابل استفاده برای انواع تکنیک‌های هنری و تزئینی
- قابلیت ترکیب با رنگ‌ها، بافت‌ها، و ابزارهای مختلف
روش مجسمه‌سازی با خمیر مجسمه سازی :
۱۰۰ گرم پودر خمیر مجسمه سازی را با 38 گرم آب ترکیب کنید. با دست یا ابزارهای مجسمه‌سازی آن را شکل داده و در محیط خشک و سایه (نه زیر نور مستقیم خورشید) خشک کنید. پس از این می تواند سنباده‌کاری، رنگ‌آمیزی با آکریلیک، و لاک برای تثبیت استفاده کنید.
اگر مجسمه ضخیم باشد، خشک شدن زمان بیشتری می‌برد و ممکن است ترک بخورد. می‌توان از اسکلت سیمی یا پایه فومی در داخل مجسمه استفاده کرد تا هم استحکام بیشتر شود، هم خمیر کمتری مصرف شود. پس از خشک شدن، خمیر قابل خم شدن نیست و شکننده می‌شود، بنابراین باید با دقت نگهداری شود.
نکات ایمنی در مجسمه سازی با گچ :
- در محیط با تهویه مناسب کار کنید تا از استنشاق گرد و غبار گچ جلوگیری شود.
- از ماسک تنفسی و دستکش استفاده کنید تا پوست و ریه‌ها محافظت شوند.
- از تماس طولانی گچ خیس با پوست خودداری کنید تا دچار سوختگی نشوید.
- برای محافظت از چشم‌ها هنگام کار، از عینک ایمنی استفاده کنید.
- وسایل برقی را از محل مرطوب دور نگه دارید تا خطر برق‌گرفتگی پیش نیاید.
- گچ باقی‌مانده را در سینک نریزید، چون باعث گرفتگی لوله‌ها می‌شود.
- پودر گچ را در جای خشک و دربسته نگهداری کنید تا کیفیت آن حفظ شود.
نوشته شده در : دانشنامه پارس اور
